Η Χρησιμότητα της Έξης
Στα σεμινάρια όπου διδάσκω τους δημοσίους υπαλλήλους μιλάμε για το θέμα της έξης. Έξη σημαίνει συνήθεια.
Ο Pierre Bourdieu, Γάλλος κοινωνιολόγος, μίλησε για την νοητική έξη, τις συνήθειες του μυαλού. Όπως συνηθίζουμε να επαναλαμβάνουμε κάποιες ρουτίνες στην καθημερινή μας πρακτική, έτσι συνηθίζουμε να σκεφτόμαστε με ίδιο τρόπο σε ίδιες ή παρόμοιες περιστάσεις. Έχουμε, δηλαδή, κάποια μοτίβα στο μυαλό μας που μας καθοδηγούν και λειτουργούν ως οδοδείκτες στην θάλασσα της καθημερινότητάς μας.
Κάποια από αυτά τα μοτίβα του μυαλού λειτουργούν με αυτόματο τρόπο, χωρίς δηλαδή συνειδητή χρήση των νοητικών μας διεργασιών.
Όταν φεύγω από το σπίτι μου, κλειδώνω πάντα την εξώπορτα, χωρίς να το σκέφτομαι κάθε φορά. Λειτουργώ μηχανικά και αυτόματα. Σαν ρομποτάκι. Μία νοητική έξη οδηγεί το πηδάλιο του μυαλού μου εκείνη την στιγμή: η έξη ότι πρέπει να προφυλάσσω τον ιδιωτικό μου χώρο από εξωτερικούς εισβολείς έχει ενσταλαχθεί μέσα μου από τα πρώτα παιδικά μου χρόνια: Από τους γονείς μου ή από το σχολείο. Ίσως ακόμα και από το ένστικτο και το συλλογικό γονιδίωμα που υπάρχει μέσα μου από τον καιρό του ανθρώπου της προϊστορίας που φύλαγε τη σπηλιά του από τα θηρία.
Προτού καθίσω στο τραπέζι για φαγητό, πλένω πάντα τα χέρια μου. Η έξη της καθαριότητας και της απαλλαγής από τα βλαβερά μικρόβια.
Είναι χρήσιμη η έξη;
Ναι, όταν πρόκειται για συνήθεις διαδικασίες που καλούμαστε να επαναλαμβάνουμε συχνά. Η έξη βοηθά το μυαλό και απλοποιεί τη σκέψη μας. Της δίνει χώρο για να ασχοληθεί με πιο σημαντικά, πιο πολύπλοκα νοήματα.
Αυτές τις ημέρες όλοι οι άνθρωποι αποκτήσαμε μια νέα έξη: την έξη της προστασίας από τον κορωνοϊό. Η έξη της σχολαστικής απολύμανσης και της χρήσης της μάσκας προσώπου. Μια έξη που μας προστατεύει. Μια έξη που μπήκε στη ζωή μας. Μια έξη που θα μείνει; Ποιος ξέρει;
Γιατί οι άνθρωποι είμαστε πλάσματα της συνήθειας. Ακόμα και του μυαλού. Πράγμα χρήσιμο. Αρκεί να μην μας παγιδεύει...